بازخوانی اندیشه های آیت الله مصباح یزدی در خصوص فضای مجازی
آیت الله مصباح به عنوان یک فیلسوف بزرگ نظرات بسیار عمیقی در خصوص فضای مجازی داشتند که به ترتیب تاریخ در ادامه ذکر می شود:
1398
احساس می‌کنم که بر من واجب است در اواخر عمرم این مسئله را به شما گوشزد کنم: هم‌چنان که امروز عوامل مختلف فردی و اجتماعی، روحی و روانی و حتی رشد استعداد‌ها، سبب فراهم شدن زمینه رشد و پیشرفت و تعلیم شده است، بلاها و آفت‌ها نیز افزایش یافته است؛ از جمله این آفت‌ها این است که نسل آینده، با خطراتی مواجه است که این خطرات در دوران ما نبوده است.
وی ادامه داد: خطر عمده برای ما ایجاد انحراف در دین و مثلا گرایش از مذهب حقه به مذهب دیگر بود که زمینه آن در محیط خانه، مدرسه و اجتماع، بسیار اندک بود؛ از طرفی زمینه رشد فساد فکری و اخلاقی نیز بسیار کمتر از امروز بود. اما امروز زمینه‌های گسترش فساد، ده‌ها برابر شده است. از زمینه‌های آفات فسادهای اجتماعی و اخلاقی گرفته تا آفت کفر و الحاد.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم افزایش زمینه‌های فساد را مسئله مهمی دانست که از آن غفلت شده و در برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرار نگرفته است، و افزود: امروز خطرات بسیاری نسل آینده –از بچه‌های خودمان گرفته تا کل بشریت– را تهدید می‌کند؛ خطراتی که برای نسل گذشته وجود نداشته است.
وی ادامه داد: علی‌رغم ارتباط محدودم با جامعه، متوجه می‌شوم که وضع بسیار خطرناک است، هم‌چنین امروز از طریق فضای مجازی، سؤالاتی از ما پرسیده می‌شود که نشان از تأثیر این شبهات بر فرد سؤال‌کننده دارد؛ سؤال‌کنندگانی که گاه، خودشان اهل علم و از خانواده‌های متدین هستند.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به نمونه‌هایی گفت: امروز دسترسی به فضای مجازی برای هر کودک و نوجوانی فراهم است و سیل شبهات آنها را احاطه کرده است؛ نمی‌توان از آنها انتظار داشت که کتاب‌های اعتقادی که در گذشته نوشته شده را بخوانند و خودشان پاسخ را دریابند. این فضا وضعیت را نسبت به آینده بسیار نگران‌کننده می‌کند.
وی خاطر نشان کرد: به حکم عقل و نقل باید در این زمینه‌ها، فکر، کارتشکیلاتی و برنامه‌ریزی کرد و راهی برای اجرای آن یافت. البته قدم اول، همیشه با مشکلات بیشتری همراه است و مانند گام برداشتن در مسیر سنگلاخ و با موانع متعدد است؛ اما این مسئله وظیفه را ساقط نمی‌کند؛ احیانا تهمت‌ها و کارشکنی‌ها را باید به جان خرید و تحمل کرد تا کم‌کم توجه دیگران نیز به این مسایل، جلب شود.
1397
امروز دشمنان ما رشد کرده، و راه‌های جدیدی در اتخاذ دشمنی علیه نظام و اسلام دارند. امروز فضای مجازی و ارتباط با دنیا و دسترسی به اطلاعات وسیع به وسیله یک ابزار به اندازه کف دست، برای همگان – حتی کودکان نیز – فراهم است؛ طبیعتا کودک و نوجوان سراغ چیزهایی خواهد رفت که برایش جذابیت دارد؛ در این شرایط آیا می‌توان به همان حلقه‌های صالحین اوایل انقلاب اکتفا کرد؟!
آیت‌الله مصباح افزود: نمی‌شود جلوی فضای مجازی و رشد تکنولوژی را گرفت. باید از همین وسائل برای پیشرفت انقلاب استفاده کرد و این کار نیاز به برنامه‌ریزی و کار و تلاش دارد. تلویزیون را نیز دیگران اختراع کردند، اما آیا ما از آن استفاده نکردیم؟ بنابراین باید در این زمینه نیز از ابزار موجود استفاده کنیم.
وی ادامه داد: بر اساس آنچه گفته شد به دو نوع آموزش متفاوت نیاز داریم؛ اول آموزش محتوا و معارف دینی و دوم آموزش‌های شکلی و ارائه در قالب‌های مختلف به وسیله ابزار‌های موجود. نمی‌توان در آموزش معارف، تنها یک شیوه ثابت را به کار گرفت؛ همان طور که گفته شد، سنت الهی بر تکامل تدریجی است و لذا باید در آموزش و شیوه آن نیز رشد کرد و تکامل یافت.
1397
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در ادامه تصریح کرد: با گسترش فضای مجازی و حجم انبوه تبلیغات در این فضا علیه دین، امروز کمابیش با گرایشی تندتر از جدایی دین از سیاست مواجه می‌شویم، که اصل مسلمان بودن را مورد خدشه قرار می‌دهد؛ البته در همین فضا پاسخ‌های درخور و قابل فهمی به این شبهات نیز داده شده است.
وی افزود: وجود چنین شبهاتی در اذهان بسیاری از افراد جامعه، به ویژه جوانان، که عقاید و احکام، و حتی ضروریات دین را مورد هجمه قرار داده، این وظیفه را بر عهده ما می‌گذارد که راه‌کاری برای رفع شبهات و جلوگیری از گسترش آنها، و نیز تقویت پایه‌های ایمان و اعتقاد نسل‌های آینده بیاندیشیم.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم تصریح کرد: خطر مبتلا شدن به شبهاتی که تدریجاً پایه‌های ایمان را تضعیف می‌کند، برای یکایک ما وجود دارد، و ممکن است کار به جایی برسد که ما نیز رفتاری هم‌چون عمر سعد در برابر امام حسین علیه‌السلام داشته باشیم.
وی در ادامه گفت: باید برای این مسایل اهمیت قایل شویم، و با افزایش معلومات دینی خود، در جهت تحکیم باورها، و به دنبال آن ارزش‌های دینی و یافتن پاسخ مناسب برای شبهات تلاش کنیم، تا هم خودمان از افتادن در چنین دام‌هایی مصون بمانیم، هم نسل جوان بعد از ما گرفتار شبهات نشوند.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به ظرفیت فضای مجازی، اظهار داشت: همان‌طور که این فضا علیه دین مورد استفاده قرار می‌گیرد، ما نیز باید از این فضا برای تبلیغ ضروریات دین، اصول اعتقادی و حل شبهات جوانان استفاده کنیم، و این فرصت عظیم تبلیغی را از دست ندهیم.
وی تأکید کرد: یکایک ما نسبت به تقویت معلومات دینی و اعتقادات خود و نسل آینده مسئول هستیم، و باید از سهل‌انگاری در این امر بپرهیزیم.
ایشان در پایان خاطر نشان کرد: وظیفه دیگر ما علاوه بر تقویت شناخت دینی، این است که دلبستگی‌های خود نسبت به دنیا را نیز کاهش دهیم؛ زیرا آنچه موجب شد عده‌ای از مسلمانان در حادثه عاشورا امام زمان خود را به شهادت برساند، همین دلبستگی به مال و مقام بود.
القاء ناکارآمدی انقلاب چهل ساله، تصویرسازی غلط دشمن است مصاحبه جمعه, 30 آذر, 1397
هفته‌نامه 9دی: وقتی به مسیر گذشته نگاه می‌کنیم میبینیم یکی از دلایل عدم تحقق آرمان‌ها، وجود برخی افراد هست که اینها از گذشته خودشان پشیمانند و به تعبیر رهبر انقلاب غیر انقلابی‌های درون نظام هستند. یعنی تریبون دارند، پول دارند، صندلی دارند، عنوان دارند، جایگاه دارند اما از گذشته انقلابی خود پشیمان هستند. حرف‌‌هایی می‌زنند که اتفاقاً دشمن روی همین‌ها سرمایه‌گذاری می‌کند. مواجهه جریان ولایت‌مدار و انقلابی و بچه حزب اللهی‌ها، با این جریان غیر انقلابی درون نظام چگونه باید باشد تا بتوانیم از آنها عبور کنیم؟
علامه مصباح یزدی: به نظر بنده موضوع این سؤال، یک امر عادی است و کاملاً باید انتظارش را داشته باشیم. همیشه این قبیل مسائل در تاریخ هم بوده است. در صدر اسلام کسانی بودند که‌ایمان آوردند؛ کسانی بودند که حتی قبل از بسیاری افراد به پیغمبر ایمان آوردند؛ کسانی بودند که سابقه داشتند، اما بعد از مدتی مسیرشان عوض شد. کسانی بودند که در جنگ صفین در رکاب حضرت علی(علیه السلام) و از فرماندهان ایشان بودند. همان‌ها در کربلا سید الشهدا را آن‌گونه به شهادت رساندند. همیشه اینها بوده‌اند.
عرض بنده همین است که ریشه این انحرافات، کمبود در فرهنگ و اشتباه در فکر است. اگر می‌خواهیم این خطاها، این ریزش‌ها و این انحراف‌ها کمتر شود، باید برنامه‌ریزان ما در جامعه طوری عمل کنند که سعی شود همیشه عوامل فرهنگی تقویت شود؛ مردم دین‌دارتر شوند، و اعتقادشان به خدا و پیامبر بیشتر شود. نباید به امید این‌که جوانهای ما دین‌دارتر از قبل هستند، خوش خیال باشیم و به دنبال کار خودمان برویم. باید بدانیم این مسئله مهمی است و سعی کنیم ایمان جوان‌ها را حفظ و تقویت کنیم؛ نه این‌که رهایشان کنیم. حتی ما وظیفه داریم آنهایی که خوب هستند و بهتر هم هستند را رشد دهیم، و همین سرمایه معنوی را که دارند حفظ کنیم تا در اثر عوامل مختلف اجتماعی منحرف نشوند. این نکته‌ای است که بنده روی آن تأکید می‌کنم و احیاناً بعضی‌ها از آن غفلت می‌کنند.
هفته‌نامه 9دی: فرمودید برای پاسخ به این سؤال که چه خطراتی آینده انقلاب را تهدید می‌کند باید به هدف اصلی انقلاب توجه کنیم، و در ادامه بر اهمیت توجه به فرهنگ و مسائل فرهنگی تاکید نمودید؛ حالا سؤال این است که مهم‌ترین خطرات فرهنگی که موجب غفلت ما از هدف اصلی می‌شود چیست؟
علامه مصباح یزدی: در پاسخ یک مثال ساده که کم‌وبیش نمونه‌های زیادی دارد عرض می‌کنم. فرض کنید در خانواده یک آیت‌الله، مثلاً بنده؛ می‌روم خانه و می‌بینم یکی از نوه ها، یک بچه ده دوازده ساله، گوشه‌ای نشسته و مشغول بازی با موبایلش هست؛ حتی سلام نمی‌کند، اصلاً توجهی ندارد که این کسی که آمد و رفت، پدرم بود، پدر بزرگم بود، کی بود؟ بعد یک بچه کوچک‌تری می‌آید این گوشی را از دستش بگیرد؛ دعوا می‌کنند و کتک کاری می‌کنند که چرا از دست من گرفتی، بازیم به هم خورد. در این بین پدر خانواده وارد می‌شود. اگر یادش باشد سلامی می‌کند و می‌رود روی صندلی پشت میزش می‌نشیند و موبایلش را بیرون می‌آورد تا اخبار و پیامک‌ها را ببیند. وقت ناهار می‌شود، معلوم نیست ناهار آماده باشد یا نه، چون خانم هم توی آشپزخانه مشغول تماشای موبایل است. در فضای این خانواده هرکسی برای خودش است؛ اصلاً انگار اجتماعی وجود ندارد. تک تک افرادی هستند که گویا با موبایل خودشان زندگی می‌کنند. خب در این شرایط وقتی یک بچه ده دوازده ساله فیلم‌‌هایی را می‌بیند که در این سن نزدیک بلوغ خوشش می‌آید، آیا حاضر می‌شود بنشیند حدیث بخواند؟! یا آیه قرآن گوش بدهد؟! به هر بهانه‌ای هست و در هر جایی از خانه که بتواند، فیلم خودش را تماشا می‌کند. این بلایی است که‌امروز جامعه ما به آن مبتلاست، بلایی جهانی هم هست، و راه فراری هم از آن نیست. پس چه‌کار باید کرد؟ باید عامل مقابلش را تقویت کنیم، هم پدر و مادر بیشتر وظیفه خودشان را بدانند، هم مدرسه به گونه‌ای باشد که بتواند وقت بچه‌ها را با چیزهایی پر کند که خود بچه‌ها خوششان بیاید؛ قصه، مسابقه، بازی، ورزش، و موارد دیگر، تا دنبال این جور مسائل نباشند. این از یک طرف.
از طرف دیگر، صدا و سیما و وزارت ارشاد هم باید خودشان برنامه‌‌هایی برای موبایل تهیه کنند که بچه‌ها را سرگرم کند و برنامه‌های خوب هم داشته باشیم. البته این کار هنر و معلومات و تکنولوژی می‌خواهد؛ باید تشویق درکار باشد؛ باید بودجه برایش گذاشته شود. این طور نباشد که جوانهای فیلمساز ما هم فقط فکر این باشند که فیلم‌‌هایی با مضامین غیر اخلاقی درست کنند برای این‌که بیشتر خریدار دارد -حالا البته با یک روپوش و پوششی اما در واقع مثل همان فیلم‌های غیر اخلاقی باشد. نوجوان نزدیک به سن بلوغ هم که به طور طبیعی از همین فیلم‌ها خوشش می‌آید. پدر و مادر هم که مشغول کار خودشان هستند. احیاناً بعضاً پدر هم فکر تماشای این فیلم غیر اخلاقی است. خب در این صورت چه اتفاقی برای محیط این خانواده خواهد افتاد؟ اسلام کجای این خانواده قرار دارد؟ انقلاب چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
این نوجوان یا جوان فردا که احساس کرد فلان گروه، فلان حزب یا فلان جناح این خواسته‌هایش را بهتر تأمین می‌کند، به طور طبیعی می‌رود سراغ آنها. شما اگر دو سال پیش شب‌ها به خیابانهای قم آمده بودید، و الان هم بیایید و خیابانهای قم را تماشا کنید، تعجب می‌کنید که آیا این‌جا قم است؟ این خانم‌ها قمی هستند؟ برخی از اینها گویی مأموریت دارند در خیابان جولان دهند. من و شما هم می‌نشینیم و برخی مسائل غیر اخلاقی را توجیه می‌کنیم؛ مثلاً می‌گوییم بله فلان کار هنر است و آقا هم فرموده‌اند هنر را باید پاس داشت؛ باید اجازه داد بچه‌ها و نوجوانان هر هنری که می‌خواهند فرابگیرند و انجام دهند! اگر این‌گونه پیش برود، دوسال بعد جامعه چه وضعیتی خواهد داشت؟
نتیجه بحث این‌که بزرگ‌ترین وظیفه کسانی که دغدغه انقلاب را داشته باشند، تقویت نهادهای فرهنگی در جهت ارزش‌های اسلامی است، و وجود جوانان متدین نباید ما را از این وظیفه غافل کند. وگرنه، در زمان حکومت شاه هم کسانی تربیت شدند که انقلاب کنند. همان زمانی که زن عریان را در ویترین نشان می‌دادند، این انقلابی‌ها هم تربیت شدند. در آن دوران بنده خودم شاهد بودم در اتوبوس قم- تهران که اکثر خانم‌‌هایی که سوار می‌شدند با سر برهنه و لباس نا مناسب بودند؛ یک‌بار یک خانم با چادر مشکی نشسته بود روی یک صندلی؛ یک خانم بی‌حجاب هم آمد کنارش نشست. این خانم محجبه بلند شد و رفت نشست وسط اتوبوس و گفت من پهلوی این خانم نمی‌نشینم. با چنین روحیه‌ای تربیت شده بودند. آن زمان در کنار مسائل غیر اخلاقی در فضای جامعه، این تربیت دینی هم وجود داشت و زمینه را فراهم کرد تا یک روز انقلاب بشود. چنین زنهایی با همان تربیت‌ها هستند که 3 تا بچه شهید داده، افتخار هم می‌کند، گریه هم نمی‌کند؛ چرا؟ چون روح دینی دارد؛ زیرا مثلا یک روحانی در محله آنها، در خیابان لرزاده یک جلسه‌ای داشته و اینها را تربیت کرده بوده است. الان باید مراقب باشیم چنین تربیت هایی را از دست ندهیم. مثل چنین تربیت‌ها و ارزش‌های دینی دارد کم‌کم رنگ می‌بازد، و جای آن آزادی، دموکراسی، حقوق بشر، پیشرفت، تکنولوژی و این جور مسائل می‌نشیند. این خطری است که آینده انقلاب را تهدید می‌کند. آرام آرام جلو می‌آید، و یک مرتبه چشم باز می‌کنیم و میبینیم خدای ناکرده انقلاب از دست رفت.
علامه مصباح: فضای مجازی یک تهدید بزرگ و در عین حال یک فرصت است 1396
(در دیدار با جمعی از طلاب و اساتید مرکز تخصصی نماز)
امروز ما با اموری مواجهیم که همه مسائلی که 14 قرن علما در مورد نماز انجام داده اند، در مقابل آن رنگ می بازد و آن فضای مجازی است؛ فضای مجازی یک فرصت و تهدید است؛ اما به نظر می رسد مسائل سلبی و تهدیدات در مورد نماز در فضای مجازی بسیار بیش از فرصت های آن است. امروز فضای مجازی جایگزین انواع بازی های سنتی، تعلیم و آموزش مسائل دینی و نظایر آن شده است. لذا با وجود آن، جایی برای فعالیت های دیگر نگذاشته است.
در گذشته کودکان وقتی رفتار پدر و مادر را می دیدند، تحت تأثیر قرار می گرفتند. بنده بعد از بیش از 80 سال هنوز متأثر از قرآن خواندن پدرم و حتی لحن نماز وی هستم؛ در گذشته کودکان تقلید از بزرگتر‌ها را دوست داشتند، اما امروز این فضای مجازی و ابزار دسترسی به آن، جای آنها را گرفته است و بچه‌ها دوست دارند بسیاری از اوقات خود را با آن سپری کنند و میل چندانی به الگو گرفتن از والدین ندارند.
وی با اشاره به این که باید راهکارهایی جدید برای جذب و بازگشت افراد به فطرت ایجاد کرد، اظهار داشت: حتی امروزه با وجود جذابیت فضای مجازی برای نوجوان، نمی توان با تشویق، چندان جذابیتی برای او ایجاد کرد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به این که پدیده های دنیا، دو رو دارد و همین تهدید می تواند به فرصت تبدیل شود، اظهار داشت: باید راه هایی که می تواند نسل های مختلف را به نماز دعوت کند، یافت. باید توجه داشت حرکت جامعه، هم در بعد ترقی و هم در بعد سقوط، سریع‌تر شده است؛ لذا زمینه برای رشد سریع‌تر نیز به وسیله عوامل و وسایل موجود فراهم است.
استاد اخلاق حوزه علمیه قم ادامه داد: اگر عوامل رشد جامعه به خوبی شناخته شود و برنامه ریزی مناسبی صورت بگیرد، جامعه به سرعت می تواند رشد کند که در گذشته هرگز چنین چیزی امکان نداشت و در عین حال، نقطه مقابل آن هم ممکن خواهد بود؛ یعنی اگر دشمنان برای سقوط جامعه برنامه ریزی و آن را اجرا کنند، سقوط به سرعت صورت می گیرد. از این جهت باید بتوانیم از این زمینه برای رشد استفاده کنیم.
وی با اشاره به این که حکمت الهی اقتضا دارد که همواره زمینه و فرصت رشد و سقوط به صورت متعادل وجود داشته باشد، افزود: باید ما از سرعت حرکت جامعه بهره برداری کنیم تا هم از لحاظ کمیت، افراد بیشتری جذب شوند و هم از لحاظ کیفیت، افراد با نماز به مراتب عالی تری برسند.
وی خاطر نشان کرد: این که گفته می شود بچه های امروز باهوش‌تر هستند، نشان دهنده سرعت بیشتر جامعه و رشد سریع‌تر آن است؛ لذا باید عوامل رشد را شناخته و از آن استفاده کرد؛ پس فضای مجازی از سویی پدیده ای شوم است و از سوی دیگر می توان از آن بالاترین بهره برداری را کرد.
آیت الله مصباح یزدی افزود: در عین لزوم حفظ شیوه‌های گذشته و تبیین آنها برای مردم، نمی توانیم به همان‌ها اکتفا کنیم؛ بلکه باید با سرعت هم میراث گذشتگان را به مردم برسانیم و هم راه های دیگری را که بتواند در مقابل عوامل فساد مقاومت کند طراحی کنیم.
وی خطاب به حاضران جلسه اظهار داشت: کار شما، کار جدیدی است و زحمت دارد و نباید مشکلات مسیر، شما را از تصمیم خود منصرف سازد.
آیت الله مصباح ادامه داد: با صرف امر و نهی به کودک و نوجوان نمی توان انتظار داشت که تهدیدها از بین برود؛ بلکه باید راه های ایجابی و سلبی متعددی طراحی شود.
علامه مصباح یزدی: این که می گویند مذاکره مقدم بر مبارزه است، یعنی امام(ره) اشتباه کرد
تاریخ 9/10/1396
وی با اشاره به این که فلسفه وجود روحانیت در جامعه، حفظ دین و ترویج آن و پاسخ به این سؤالات است، اظهار داشت: این کارها اموری است که کسی غیر از روحانیت، متصدی آنها نیست؛ البته شاید افراد دیگری باشند که به خاطر علاقه به دین، در صدد پاسخگویی برآیند، اما این، تکلیف و وظیفه آنها نیست؛ اما برای حوزه یک تکلیف است.
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این که فضای مجازی به عنوان بستری برای ارائه شبهات متعدد در ذهن مخاطبان از سویی، و ارائه تصاویر و مسائل مستهجن از سوی دیگر، دین نوجوانان و جوانان را هدف قرار داده است، ادامه داد: وظیفه ما پاسخگویی به سؤالات و شبهات رائج در این فضا است؛ لذا بازنگری در برنامه‌های درسی و پژوهشی و کیفیت تبلیغ، آشنایی با ابزار‌های موجود، و آماده کردن جواب این شبهات متناسب با سطح فهم مخاطبان مختلف از وظایف حوزه است.
1396
علامه مصباح: ریشه فهم و حل اکثر مسائل جامعه، در گرو شناختن مسائل بنیادین است
در دیدار با جمعی از فعالان عرصه رسانه و فضای مجازی
آیت‌الله مصباح یزدی با اشاره به این‌که شرایط هر زمانی با زمان‌های دیگر متفاوت است، ادامه داد: در هر دوره‌ای تحولاتی پیدا می‌شود که موجب تفاوت آن با دوران‌های دیگر می‌شود. ما باید از تحولات و پیدایش امکانات جدید استفاده کنیم؛ اما نباید از این نکته غافل شویم که این ابزارها شمشیر دو لبه است که هم می‌توان از آنها استفاده مطلوب کرد، و هم می‌توان آنها را در جهت نامطلوب به کار گرفت؛ این ما هستیم که باید از این ابزار به درستی و در جهت صحیح استفاده کنیم.
وی خاطر نشان کرد: همه نعمت‌ها قالبی دارند که چگونگی بهره‌برداری از آنها بستگی به روح تنیده شده در آن دارد؛ روح یک نعمت، انگیزه، نیت و جهت‌گیری موجود هنگام استفاده از آن است. فضای مجازی یکی از این نعمت‌ها است که باید در جهت نشر محتوای فرهنگی صحیح به کار گرفته شود.
رئیس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: اگر وقت ما صرف استفاده از فضای مجازی شود، بدون آن‌که محتوای صحیحی از آن حاصل شود، مانند بدن فردی قوی هیکل است که از عقل بی‌بهره است. ابزار و محتوا باید هر یک، دیگری را تقویت کند، و جدا کردن آنها از یک‌دیگر موجب لطمه دیدن نتیجه کار می‌شود.
